Jeżeli chcesz pomóc chronić rysie możesz wesprzeć kampanię WWF na rzecz rysi – szczegóły na pomagam.wwf.pl/rys/
Niegdyś rysie gęsto zamieszkiwały niemal całą Europę od Skandynawii po Bałkany. Dziś ich populacja drastycznie maleje. Spotkanie rysia na otwartych terenach graniczy z cudem. Na zmniejszenie liczebności rysi znaczący wpływ miały kłusownictwo i legalne polowania, które jeszcze w latach 80. ubiegłego wieku były na porządku dziennym. Ponadto rysie, podobnie jak wilki, potrzebują do życia rozległych terenów leśnych, które człowiek sukcesywnie im odbiera.
Mimo iż w Polsce lasy zajmują 1/3 terytorium, żyje tu jedynie około 500 osobników. Na tę liczbę składają się trzy populacje:
- karpacka – obejmująca Beskidy, Pogórze Przemyskie i Roztocze,
- nizinna – zamieszkująca północno-wschodni rejon Polski,
- środkowopolska – występująca w Puszczy Kampinoskiej i Lasach Włocławsko-Gostyńskich.
Było ich więcej, jednak ostatnie rysie z Puszczy Piskiej i Lasów Napiwodzko-Ramuckich zostały zabite jakieś ćwierć wieku temu. Aktualnie w najlepszej sytuacji znajdują się rysie karpackie, bowiem łańcuch górski gwarantuje im optymalne warunki do życia. Pozostałe populacje są małe i hermetyczne, a przez to mniej bezpieczne. Najsłabszą jest ta z Puszczy Kampinoskiej – żyje tam zaledwie kilkanaście osobników.
Naturalnym środowiskiem rysi są rozległe lasy. Idealnym miejscem do rysiego życia jest wielkie skupisko starodrzewów, z gęstym podszytem pełnym powalonych pni i wiatrowałów. Rysie najczęściej polują na sarny, więc na tych terenach liczebność saren winna być wysoka. Jednak takich miejsc jest coraz mniej w naszym kraju, a duże drapieżniki, aby przetrwać, muszą swobodnie wędrować w poszukiwaniu partnerów i nowych terytoriów. Szczególnie istotny problem sprawiają bariery ekologiczne: obszary bezleśne, tereny zabudowane i ruchliwe drogi, które zagrażają bezpieczeństwu rysi i mogą doprowadzić do ich rychłego wyginięcia. Dotyczy to nie tylko Polski, ale i całej Europy. Na wschodzie kontynentu jest to gatunek dość liczny, z kolei na zachodzie w zasadzie nie występuje. „Oczyszczenie” wędrownych tras tych drapieżników wyrównałoby ten podział. Dlatego też tak ważna jest, promowana przez WWF, aktywna ochrona, polegająca m.in. na likwidacji barier stworzonych przez ludzi. Organizacja WWF pomaga na różne sposoby w odtworzeniu leśnych migracji rysi np. stawiając znaki drogowe „Zwolnij! Rysiek”, a także stara się przywrócić populację na mazurach, gdzie dawniej rysie licznie występowały.
RYSIE Z PUSZCZY KAMPINOSKIEJ
Rysie na powrót zamieszkały Puszczę Kampinoską pod koniec ubiegłego stulecia. W 1993 roku rozpoczęto innowacyjny proces reintrodukcji, polegający na wykorzystaniu zwierząt pochodzących z ogrodów zoologicznych. Rozród rysi żyjących w niewoli zwiększył się do tego stopnia, że ich hodowla zapewniała odpowiednią bazę dla takich projektów. Także eksperymentalny pomysł zoologów cieszył się dużym poparciem na arenie międzynarodowej, w wyniku czego do Puszczy bezpłatnie przekazano 30 dorosłych osobników, głównie z niemieckich ZOO.
Przebieg adaptacji obcych rysi przebiegał w dwóch etapach. Pierwszy odbywał się na terenie zamkniętym, gdzie warunki były zbliżone do naturalnych. W tym czasie zwierzęta poddawane były obowiązkowej kwarantannie, przyzwyczajały się do klimatu i oswajały z nowym środowiskiem. Ponadto zorganizowano tzw. trening łowiecki, który miał na celu rozbudzenie instynktów drapieżcy. Etap drugi przebiegał już na wolności. Pierwsze rysie wypuszczono do lasu w 1994 roku. Zwierzęta szybko się zaklimatyzowały, zadomowiły i nawet zapoczątkowały nową generację. Kilkakrotnie zaobserwowano wydanie na świat potomstwa, które w większości samodzielnie już funkcjonuje w lasach Puszczy Kampinoskiej, a nawet zasiedla Lasy Włocławsko-Gostyńskie.
Jest jednak zdecydowanie za wcześnie by zdecydowanie mówić o sukcesie kampinoskiego projektu. Z całą pewnością rysie zostały przywrócone KPN, jednak eksperyment miał też poważne uchybienia organizacyjne. Typowa reintrodukcja winna podlegać rygorystycznym zasadom narzuconym przez Światową Unię Ochrony Przyrody (IUCN), ta z Kampinosu większość z nich spełniła, ale nie wszystkie. W początkowym okresie wdrażania powinno się wykorzystać osobniki z odległych części europejskiego zasięgu geograficznego gatunku, tak aby zapobiec w przyszłości krzyżowaniu się przedstawicieli naturalnej populacji. W Kampinosie przyjęto rysie z Niemiec. Ponadto uchybieniem było wykorzystanie zwierząt z ogrodów zoologicznych, okazywało się bowiem, że są one mniej płochliwe i gorzej się adaptują w dzikim środowisku. Zwracano także uwagę na to, że Puszcza Kampinoska ma mało sprzyjające cechy do reintrodukcji: stosunkowo mała powierzchnia, duża izolacja od innych kompleksów leśnych oraz wysoki stopień penetracji ludzkiej. Trudno jest wydać jednoznaczną ocenę, niemniej jedno jest pewne: projekty reintrodukcji mogą okazać się niezwykle ważne w odtwarzaniu lokalnych populacji rysia i zwiększaniu jego liczebności.
O RYSIU SŁÓW KILKA…
WYGLĄD
Ryś to największy z rodziny kotowatych i rzeczywiście wygląda jak wielki kot. Głowę ma okrągłą, zakończoną trójkątnymi uszami z charakterystycznymi czarnymi pędzelkami włosów. Oczy duże z pinową kocią źrenicą w barwie szarozielonej. Sierść cętkowana, włos miękki, jedwabisty i długi, maszczenie w odcieniach od szarożółtego do ciemnorudego. Dzięki specyficznemu namaszczeniu świetnie wtapia się w otoczenie. Jedynym mało kocim elementem jest ogon – krótki i tępo zakończony.
TRYB ŻYCIA
Rysie to samotniki. Przez większość swojego życia pozostają w odosobnieniu, wyłączając krótki okres godowy. W nieliczne grupki mogą łączyć się jedynie samice ze swoimi młodymi. Pojedyncze osobniki mają swoje rewiry, w Polsce taki prywatny teren rysia wynosi około 350km.
Ryś w dzień odpoczywa i bacznie obserwuje otoczenie. Aktywny jest wyłącznie po zmierzchu. Wówczas poszukując pożywienia może przebyć nawet do 20 km.
POŻYWIENIE
Ryś jako typowy drapieżnik jest mięsożercą. Żywi się więc różnej wielkości ptakami, ssakami, ale też drobnymi gryzoniami, owadami czy nawet padliną. Rodzaj pokarmu zależy od wielkości populacji rysia, dostępności zwierzyny i pory roku. W Polsce ze względu na niewielką liczbę zwierzyny drobnej, rysie polują głównie na sarny i jelenie.
ROZRÓD
Okres godowy rysia, zwany podobnie jak u kotów domowych, marcowaniem, przypada na koniec lutego i trwa od dwóch tygodni do miesiąca. Okres ciąży trwa około 73 dni. Samica rodzi raz w roku na przełomie maja/czerwca i wydaje na świat od dwóch do czterech młodych. Okres laktacji trwa pół roku, ale młode osobniki pokarm stały mogą zacząć już przyjmować po pierwszym miesiącu. Roczne rysie stają się samodzielne, dwuletnie samce i trzyletnie samice zyskują dojrzałość płciową. Rysie ogólnie żyją od 12 do 16 lat.
CIEKAWOSTKI
- Ryś ma świetny wzrok i słuch. W niektórych językach nazywano go „ostrowidzem”, a w dawnych czasach przypisywano mu zdolność widzenia przez przeszkody.
- Włosy rysia, działają trochę jak antena, i wspomagają zmysł słuchu.
- Ryś nie ryczy jak lew, ale mruczy i miaucze jak kot domowy.
- Dr Andrzej Krzywiński, który wprowadził do polskich lasów kilka pokoleń rysi, opracował nowatorską metodę introdukcji „born to be free” (urodzić się by być wolnym) – młody osobnik nie jest zamykany, ale od urodzenia ma możliwość wyjścia z woliery (jest tam małe przejście, przez które samica się nie przeciśnie). Mały wychowuje się przy matce, ale równocześnie czerpie doświadczenie obcując z dzikim lasem i jego mieszkańcami. Samica cały czas obserwuje potomstwo, czuwa nad sytuacją, a w razie potrzeby ostrzega młode sterując głosem.
Autor tekstu: Dorota Słomianowska-Czernicka
Jeżeli chcesz pomóc chronić rysie możesz wesprzeć kampanię WWF na rzecz rysi – szczegóły na pomagam.wwf.pl/rys/
