Tatrzański Park Narodowy

tatry-krokusy
Tatrzański Park Narodowy zlokalizowany jest na południu Polski w województwie małopolskim tuż przy granicy ze Słowacją (Rys.1). Jego symbolami są kozica i szarotka alpejska. Większa część (ponad 87% powierzchni) należy do Skarbu Państwa. Pozostała natomiast do spółek leśnych i osób prywatnych.


Park Narodowy powstał 1 stycznia 1955 roku, a jego powierzchnia wynosi ponad 21,2 tys. ha, przy czym lasy zajmują ponad 15 tys. ha, a hale i turnie[1] prawie 6 tys. ha. Najwyższym szczytem, nie tylko w Tatrzańskim Parku Narodowym, ale również i w całych Tatrach Polskich są Rysy posiadające 2 499 m wysokości. Biorąc natomiast pod uwagę całe Tatry – najwyższy szczyt znajduje się po stronie Słowackiej i jest nim Gerlach posiadający 2655 m n.p.m. Tatry ze względu na swoje położenie dzielą się na (Rys.2):

W 1888 roku powstało Towarzystwo Ochrony Tatr Polskich, a pod koniec XIX wieku narodził się pomysł utworzenia na terenie Tatr obszaru chronionego. Dzięki Państwowej Radzie Ochrony Przyrody w 1925 roku podjęto próbę współpracy z naszymi południowymi sąsiadami w celu założenia Parku Narodowego. Miał być on wzorowany na amerykańskim Yellowstone. W 1939 roku utworzono Park Przyrodniczy w Tatrach. Dopiero 10 lat później założono po stronie słowackiej Tatranský Národný Park (TANAP). Polacy doczekali się Tatrzańskiego Parku Narodowego w 1954 roku.

Głównym celem TPN jest ochrona dziedzictwa kulturowego i zasobów przyrody, a co za tym idzie, przeciwdziałanie również dewastacji środowiska i wycinaniu lasów. Ścisłą ochroną objęto teren zajmujący ponad 12 tys. ha, w którego skład wchodzą hale, turnie, kosodrzewiny oraz częściowo lasy górnego i dolnego regla. Ochrona częściowa obejmuje powierzchnię ponad 6 tys. ha, którą stanowią ekosystemy leśne. Około 3 tys. ha posiada status obszaru ochrony krajobrazowej. Ponadto obowiązuje tutaj akt prawny z 1868 roku, który zakazuje zabijania kozic i świstaków będących na wyginięciu. W 1993 roku, dzięki UNESCO, zarówno TPN jak i TANAP wpisane zostały na listę Światowych Rezerwatów Biosfery. Na terenie Parku funkcjonuje Dział Ochrony Przyrody, w którego skład wchodzi m.in.: Zespół Ochrony Ekosystemów Leśnych (DOP1), Zespół Ochrony Ekosystemów Nieleśnych i Środowiska (DOP2), Sekcja Ochrony Fauny (DOP3) oraz 10 obwodów ochronnych (Morskie Oko, Łysa Polana, Kośne Hamry, Zazadnia, Brzeziny, Gąsienicowa, Strążyska, Kuźnice, Kościeliska, Chochołowska). Do ich zadań należy:

  • „opracowywanie projektów rocznych zadań ochronnych oraz plany ochrony dla parku i obszaru Natura 2000 – Tatry, w oparciu o materiały przygotowane przez komórki organizacyjne parku stosownie do ich zakresu działania
  • wykonywanie ustaleń planu ochrony i rocznych zadań ochronnych odpowiednio do zakresu działania
  • prowadzenie spraw z zakresu funkcjonowania sieci Natura 2000
  • prowadzenie spraw dotyczących ochrony ekosystemów leśnych, lądowych ekosystemów nieleśnych, ekosystemów wodnych i środowiska oraz ochrony gatunkowej roślin i zwierząt
  • prowadzenie spraw związanych z planowaniem i nadzorem remontów szlaków turystycznych, tras narciarskich oraz dróg wewnętrznych parku
  • nadzorowanie wykonywania ograniczonego kulturowego wypasu owiec i krów
  • realizowanie na zlecenie właściwych jednostek, nadzór nad lasami prywatnymi, znajdującymi się w granicach parku
  • gromadzenie oraz przetwarzanie danych dotyczących stanu ekosystemów parku oraz zmian w nich zachodzących” (http://tpn.pl/kontakt/struktura-i-kompetencje/dzial-ochrony-przyrody)

Na terenie Parku istnieje wiele gatunków chronionych zwierząt, do których należą: kozica, świstak, niedźwiedź brunatny i kilkanaście gatunków ptaków, w tym: orzeł przedni, sokół, pomurnik i płochacz halny. Wśród zagrożonych roślin wyróżniamy (Tab.1):.

Gatunki narażone na zagrożenie Gatunki zagrożone Gatunki krytycznie zagrożone
Cis pospolity Wierzba borówkolistna Irga kutnerowata
Sosna drzewokosa Głodek mroźny Traganek zwisłokwiatowy
Tojad wchodniokarpacki Traganek wytrzymały Różanacznik żółty
Tojad manilski Ostrołódka polna Przymiotno alpejskie
Tojad morawski Sit trójłuskowy Saussurea wielkogłowa
Sasanka słowacka Wiechlinostrzewa (wiechlina) fioletowa
Głodek kutnerowaty Jeżogłowka pokrewna
Warzucha tatrzańska Wełnianeczka alpejska
Skalnica zwisła Buławnik czerwony
Sybaldia rozesłana Potrostek alpejski
Jarząb nieszpułkowy
Traganek jasny
Ostrołódka Halera
Sparceta górska
Gnidosz Hacqueta
Babka górska
Dzwonek piłkowany
Oset klapowany
Jastrzębiec kłosisty
Turzyca Lachenala

Tab.1. Spis gatunków zagrożonych roślin występujących w TPN
Źródło: Szpot M., Tatrzańskie gatunki roślin zamieszczone w Czerwonej Księdze Roślin

Geologia

Tatry jako jedyne w Polsce należą do gór pochodzenia alpejskiego. Oprócz tego są najwyższe i najmłodsze. Deniwelacja[2] terenu dochodzi tutaj nawet do 1700 metrów. Tatry Wschodnie zbudowane są ze skał magmowych, gnejsów oraz łupków krystalicznych, natomiast Tatry Zachodnie posiadają w swojej strukturze skały osadowe, czyli sfałdowane wapienie, piaskowce, dolomity i łupki powstałe podczas alpejskich ruchów górotwórczych. Dzięki lodowcom górskim krystaliczna część gór poddawana jest erozji, na skutek czego powstają liczne kotliny, żłobienia lodowcowe oraz moreny.

Klimat


Tatrzański klimat należy do klimatu strefy umiarkowanej wysokogórskiej. Średnia temperatura powietrza obniża się wraz ze wzrostem wysokości i tak u podnóża Tatr wynosi ona około 6°C, natomiast w najwyższych partiach gór spada do około -4°C. Do najcieplejszych miesięcy zalicza się lipiec i sierpień, zaś do najchłodniejszych styczeń i luty.

Na danym terenie przeważają wiatry północno-zachodnie, gdzie do lokalnych zaliczyć można bryzy dolinne i górskie. Oprócz tego mamy tutaj również wiatry fenowe, zwane halnymi, które wieją przeważnie wiosną i jesienią.

Jednocześnie w coraz wyższych partiach gór (do pewnego momentu) mamy do czynienia ze wzrastającą liczbą opadów i malejącym okresem wegetacyjnym. Na dole roczna suma opadów wynosi około 1150 mm, zaś na wysokości 1800-2000 metrów dochodzi do 1800 mm. Powyżej tej wysokości ilość opadów maleje, ponieważ zachodzi zjawisko inwersji opadowej[3]. U podnóża gór występują przeważnie opady w postaci deszczu, natomiast im wyżej, tym coraz częściej pojawiają się opady śniegu.

To co możemy zaobserwować w górach, to duża zmienność ciśnienia i temperatury, wysoka wilgotność powietrza oraz częste występowanie popołudniowych burz w okresie letnim.

Flora

Roślinność TPN posiada układ piętrowy. W dolnym piętrze znajdziemy lasy bukowo-jodłowe, zaś w górnym bory świerkowe i kosodrzewiny. Należy zwrócić jednak uwagę na przekształcony drzewostan w piętrze regla dolnego, gdzie lasy bukowe zostają wypierane przez świerki. W reglu górnym znajdziemy również limby i brzozę karpacką. Wśród tatrzańskiej flory występuje ponad 1000 gatunków roślin naczyniowych, a ponad 100 objętych jest ochroną, jak np. wspomniana już wcześniej szarotka alpejska czy lilia złotogłów. Znajduje się tu również ok. 40 gatunków roślin endemicznych – takich które występują tylko w Tatrach do których należą chociażby: warzucha tatrzańska, wiechlina granitowa, ostróżka tatrzańska, a także szafran spiski zwany potocznie krokusem (Rys.3). Do gatunków reliktowych, pochodzących z wcześniejszej epoki, zaliczyć można dzwonek alpejski, pierwiosnek łyszczak i dębik ośmiopłatkowy.

tatry-krokusyRys. 3. Ukwiecony stok wiosną

Fauna

Liczba gatunków zwierząt żyjących w tatrzańskich górach wynosi ponad 8 tys. Dominują tu bezkręgowce. W lasach reglowych napotkać można na jelenia, sarnę, rysia, sarnę, wilka, oraz niedźwiedzia brunatnego, a nieco wyżej (poza obrębem lasów) kozicę i świstaka. Liczne grono ptaków reprezentują m.in.: sokół, cietrzew, jarząbka, głuszec, orzechówka, orlik krzykliwy, puchacz i bardzo rzadkie okazy orła przedniego.

Turystyka

Turystyka Tatrzańskiego PN wiąże się ze Stanisławem Staszicem, który napisał działo „O ziemiorodztwie Karpatów”, a ponadto uznany został za „ojca polskiej turystyki tatrzańskiej”. Obszar Parku dysponuje doskonałą infrastrukturą. Bardzo dobrze rozwinięta jest sieć szlaków turystycznych (Rys.4), posiadająca ponad 250 km na różnych poziomach trudności. Szlaki te umożliwiają turystom dotarcie do 6 jaskiń: Dziury, Mroźnej, Smoczej Jamy, Mylnej. Raptawickiej i Obłazkowej, a ponadto prowadzą przez Giewont, a także przez Orlą Perć na odcinku od przełęczy Zawrat do Koziego Wierchu.

Wycieczki spacerowe po terenie Tatr podzielić można na krótkie (na terenie Zakopanego) oraz dłuższe, biegnące przez TPN. Do wyboru w obu wariantach mamy kilka tras (Tab.2).

Długość trasy Numer trasy Przebieg trasy
Krótsze wycieczki Trasa nr 1 Krupówki – wyjazd kolejką torową na Gubałówkę – spacer grzbietem Gubałówki – zjazd wyciągiem krzesełkowym na Polanę Szymoszkowej lub z Butorowego Wierchu – powrót do centrum ul. Powstańców Śląskich, a następnie ul. Kościeliską – wizyta w Muzeum Stylu Zakopiańskiego, w willi Koliba – zwiedzanie Starego Kościółka i zabytkowego cmentarza – Krupówki.
Trasa nr 2 Krupówki – ul. Piłsudskiego – Muzeum Kornela Makuszyńskiego) – skocznia Wielka Krokiew – prawą stroną skoczni do Ścieżki pod Reglami – po około 300 m skręt w prawo przez Las Białego do ul. Grunwaldzkiej, po prawej stronie w Parku Miejskim Dom Kultury Jutrzenka – ul. Orkana – ul. Kasprusie – muzeum Karola Szymanowskiego – ul. Kościeliska – Krupówki.
Trasa nr 3 Krupówki – ul. Zamoyskiego – ul. Witkiewicza – Bulwary Słowackiego – Droga na Bystre – ul. Balzera – Jaszczurówka – Dolina Olczyska (wywierzysko) – Jaszczurówka – ul. Balzera – droga na Koziniec (Willa pod Jedlami) – droga na Antałówkę – ul. Broniewskiego – ul. Chałubińskiego – ul. Sienkiewicza – Rówień Krupowa – Krupówki.
Dłuższe wycieczki Trasa nr 1 Dworzec PKS – autobusem do Kir w Kościelisku – Dolina Kościeliska (Jaskinia Mroźna i Staw Smreczyński) – schronisko Ornak – powrót Doliną Kościeliską – Przełęcz Iwaniacka – Dolina Chochołowska – Ścieżka Pod Reglami – Kiry – autobusem do Zakopanego.
Trasa nr 2 Krupówki – ulica Strążyska – Dolina Strążyska – Ścieżka nad Reglami – Kalatówki (hotel górski) – Kuźnice – ul. Przewodników Tatrzańskich – ul. Chałubińskiego – ul. Zamoyskiego – Krupówki.
Trasa nr 3 Krupówki – Kuźnice – wyjazd kolejką na Kasprowy Wierch – powrót kolejką do Kuźnic lub zejście Halą Gąsienicową do schroniska Murowaniec – Boczań lub Jaworzynka – Kuźnice – Krupówki.
Trasa nr 4 Dworzec PKS – autobusem do Palenicy Białczańskiej – Morskie Oko – (opcja: podejście pod Czarny Staw pod Rysami) – powrót tą samą drogą – można zjechać wozem konnym – autobus do Zakopanego – Dworzec PKS.

Tab. 2. Trasy spacerowe w rejonie Zakopanego i TPN
Źródło: http://www.zakopane.popracy.pl/?dzial=cms&id=410

W okresie wiosenno-jesiennym skorzystać można również z pojazdów konnych kursujących w Dolinie Chochołowskiej i Kościeliskiej, a także w okolicach Morskiego Oka. Oprócz szlaków pieszych wyznaczono również w rejonie Kasprowego Wierchu trasy i szlaki narciarskie posiadające 160 km długości. Dostać się tam można (tylko zimą) kolejką krzesełkową z Doliny Gąsienicowej i Goryczkowej lub kolejką linową z Kuźnic. Istnieją również szlaki rowerowe nie tylko w obrębie naszego kraju (Tab.3.).

Obszar trasy Numer trasy Przebieg trasy
Wycieczki krajowe Trasa nr 1 Krupówki – ul. Piłsudskiego – Ścieżka pod Reglami – Kiry – powrót tą samą drogą.
Trasa nr 2 Krupówki – kolejka na Gubałówkę – Furmanowa – czerwony szlak – Poronin – ul. Kasprowicza – Ustup – szlak żółty przez Bachledzki Wierch – Antałówka – w prawo obok pensjonatu Panorama – ul. Jagiellońska – ul. Kościuszki – Krupówki.
Trasa nr 3 Krupówki – kolejka na Gubałówkę – grzbietem Gubałówki na zachód – za zielonymi znakami przez Prędkówkę, ul. Królewską i Rysulówkę do Kir – Ścieżką pod Reglami do Zakopanego.
Trasa nr 4 Podwilk – Zubrzyca Górna – (częściowo szlakami niebieskim i zielonym) – Zakamionek – Jabłonka – Studzianki Orawskie (Szklary) – Orawka (XVII-wieczny kościół) – Zubrzyca Dolna (skansen).
Trasa nr 5 Podwilk – Przełęcz Spytkowicka (szlak niebieski) – Żeleźnica (szlak żółty) – Podszkle – Markówka – Dolina Wisielca – Orawka – Groń – Podwilk.
Trasa nr 6 Podwilk – Kuligowa Góra – Danielki – Podwilk.
Wycieczki na Słowację Trasa nr 1 Oravice (kąpielisko geotermalne) – Brestova (Muzeum oravskiej dediny, skansen) – Habovka – Oravsky Biely Potok – Podbiel (żywy skansen w Podbieli) – Tvrdosin – Trstena -Liesek -Vitanova-Oravice.
Trasa nr 2 Namestovo – Tvrdosin (kościół z XVII w.) – Podbiel – Oravsky hrad (Orawski Zamek z XIII-XVIII w.) – Prislop – Hrustin – Namestovo.
Trasa nr 3 Oravice – Vitanova-Sucha Hora (przejście graniczne i torfowisko Rudne) – Chochołów (żywy skansen) – Czarny Dunajec – Piekielnik – Jabłonka – Chyżne (przejście graniczne) – Trstena – Cimhova – Oravice.
Trasa nr 4 Namestovo – Bobrov – Zubrohlava – Oravska Polhora – Przywarówka (turystyczne przejście graniczne) – Lipnica Wielka – Jabłonka – Chyżne (przejście graniczne) – Trstena – Ustie nad Priehradou – Slanicka Osada – Namestovo.

Tab. 2. Trasy rowerowe w rejonie Zakopanego i TPN
Źródło: http://www.zakopane.popracy.pl/?dzial=cms&id=411

Dla osób lubiących chodzić po Tatrach, istnieje możliwość uprawiania taternictwa powierzchniowego. Dzięki Polskiemu Związkowi Alpinizmu, specjalnie dla tego sportu zostały uruchomione specjalne tereny do wspinaczki. Odwiedzający Tatry mogą skorzystać z szerokiej bazy noclegowej świadczonej przez hotele, pensjonaty, czy schroniska, których na terenie Parku jest 8: Schronisko nad Morskim Okiem, Schronisko im. Wincentego Pola na Starej Roztoce, Schronisko w Dolinie Pięciu Stawów Polskich, Schronisko Murowaniec, Hotel Górski na Kalatówkach, Schronisko na Hali Kondratowej, Schronisko na Hali Ornak i Schronisko na Polanie Chochołowskiej.

 

Co warto zobaczyć?

Mimo, iż Zakopane nie znajduje się idealnie na Terenie Tatrzańskiego PN, lecz na jego przedpolu, to oferuje turystom wiele atrakcji (Rys.5). Jeszcze do niedawna (poł. XIX wieku) Zakopane było zwykłą uzdrowiskową wioską. Zostało przekształcone w miasto turystyczne przez Doktora Tytusa Chałubińskiego.

Najstarszą ulicą w Zakopanym jest ul. Kościeliska przy której ulokowano na przełomie XVI/XVII wieku pierwsze budownictwo mieszkaniowe. Znajduje się tu również kaplica Gąsieniców wzniesiona w 1800 roku, drewniany, XIX-wieczny, Stary Kościół Matki Boskiej Częstochowskiej i św. Klemensa, będący pierwszą tutejszą parafią oraz przylegający do niego zabytkowy cmentarz na Pęksowym Brzyzku. Warto zwróć uwagę na willę Koliba zbudowaną w 1982 roku, gdzie mieści się obecnie Muzeum Stylu Zakopiańskiego.

Jednym z pierwszych skojarzeń związanych z Zakopanym są oczywiście Krupówki, będące jednym z najsłynniejszych deptaków, lecz nie są one historycznym centrum miasta. W pobliżu znajdziemy neogotycki kościół Świętej Rodziny powstały w 1896 roku, gdzie znajduje się zaprojektowana w stylu zakopiańskim kaplica Marki Boskiej Różańcowej i Jana Chrzciciela. Oprócz tego, mamy tu również Muzeum Tatrzańskie prezentujące zbiory pochodzące z Podhala i Tatr. Ponadto warto polecić również inne obiekty jak np. Galerię Kulczyckich, Muzeum Kasprowicza czy Teatr Witkacego.

Oprócz tego do zabytków zaliczany jest również Nowy Cmentarz Zakopiański otwarty w 1907 przy ulicy Nowatorskiej, XIX-wieczny drewniany budynek zwany Chatą Sabały, ulokowany na Starych Krzeptówkach oraz zakopiańskie wille: pod Jedlami z 1897 roku, położona przy ul. Koziniec i “Witkiewiczówkę” z 1904 roku, zlokalizowana przy ul. Antałówki.

tatry-rusinowapolanaRys. 5. Widok na Tatry

Wkraczając na teren Tatrzańskiego Parku Narodowego do zwiedzenia mamy przede wszystkim Dolinę Kościeliska (Rys.6) mającą 9 km długości. Można dotrzeć tu pieszo jak również autokarami czy samochodami, dla których przeznaczone są dwa parkingi. Początek doliny zaczyna się Bramą Kantaka, następnie droga prowadzi na Kirę Miętusią – jest to wyżyna, którą wiosną porastają krokusy. Następny punkt to Stare Kościeliska, gdzie znajduje się kapliczka zbójecka. Nieco dalej można dostać się do Jaskini Mroźnej, minąć Bramę Kraszewskiego oraz Halę Pisaną, a następnie udać się szlakiem do wąwozu Kraków i Smoczej Jamy. Niedaleko znajdują się również Jaskinia Mylna i Raptowicka. Wycieczka po Dolinie Kościeliskiej kończy się na Polanie Ornaczańskiej (przy schronisku Ornak).

polana-huciska-2-duzeRys. 6. Dolina Kościeliska

Ze schroniska przez Przełęcz Iwanicką dotrzeć można do Doliny Chochołowskiej (Rys.7), która prawie w całości pokryta jest lasem. Na polanie natrafić można na kapliczkę, która stanowiła dekorację do filmu Janosik.

siwa-polana-2-duzeRys. 7. Dolina Chochołowska

Kolejnym miejscem wywierającym duże wrażenie na zwiedzających jest Dolina Lejowa, na której dnie płynie Lejowy Potok. Nie jest ona zbyt popularna, ale za to uważana za najładniejszą z dolin reglowych w Tatrach.

Najpopularniejszym miejscem do zwiedzania w TPN jest polodowcowe jezioro – Morskie Oko (Rys.8), posiadające powierzchnię 35 ha. Wycieczka zaczyna się na Palenicy Białczańskiej i biegnie przez Rusinową Polanę. Od tego momentu drogę do Morskiego Oka trzeba pokonać na pieszo. Po drodze mija się Wodogrzmoty Mickiewicza, gdzie Potok Roztoka wpada trzema kaskadami do Białki. U celu znajduje się zabytkowe schronisko nad Morskim Okiem. Stąd dotrzeć można stromą ścieżką do Czarnego Stawu, który posiada 76,5 metra głębokości.

morskie-oko-czarny-staw-3-duzeRys. 8. Morskie Oko

Najwyżej leżącą doliną w Polsce jest Dolina Pięciu Stawów (Rys.9), która jest pozostałością po lodowcu. Ciekawostką jest fakt, iż tym miejscu znajduje się sześć, a nie pięć (jak nazwa wskazuje) stawów. Jeden z nich – Wole Oko – jest po prostu pomijany. Oprócz niego napotkać można tutaj również inne, malutkie zbiorniki wodne, które okresowo wysychają.

dolina-pieciu-stawow-8-duzeRys. 9. Dolina Pięciu Stawów

Na co uważać?

Nieodzownym problemem jest dojazd do Zakopanego. Pomimo sporej częstotliwości kursowania pociągów np. z Krakowa do „zimowej stolicy Polski”, podróż na tym odcinku trwa ponad 3, a niekiedy ponad 4 godziny z przesiadkami w Płaszówce lub Chabówce. Jazda samochodem również w te rejony nie należy do przyjemnych, zwłaszcza jeśli wybierzemy się „zakopianką”, która bardzo często jest zatłoczona.

Wybierając się w góry należy pamiętać o specjalnym obuwiu i okryciu. Ze względu na zmienny klimat należy ubierać się na tzw. cebulkę – nieodzownym elementem jest kurtka, sweter i czapka oraz buty dostosowane do chodzenia po górach. W żadnym wypadku nie zakładamy trampek czy klapek. Ponadto wychodząc w teren trzeba mieć ze sobą latarkę i coś do jedzenia.

Pamiętajmy również, że na wędrówkę po górach powinniśmy wyruszać rano, po uprzednim poinformowaniu kogoś (np. właściciela schroniska czy recepcjonisty) o tym, gdzie planujemy wyjść oraz o której wrócić. Powrót powinien odbyć się przed zmrokiem bądź natychmiast po pogorszeniu się pogody. Przebywanie nocą w górach nie jest bezpieczne. Oprócz tego należy zawsze trzymać się wytyczonych szlaków i pod żadnym pozorem nie zbaczać z nich.

Odwiedzając teren Tatrzańskiego Parku Narodowego, nie zapominajmy, że wstęp na jego teren jest płatny. Dodatkową opłatę uiścić musimy również chcąc zwiedzić jaskinię Mroźną.

Autor: Żegota Aneta

[1]„ Turnia – skała lub szczyt górski o ostrym wierzchołku i stromych zboczach” – Słownik PWN

[2] „Deniwelacja – różnica pomiędzy najwyższym i najniższym wzniesieniem na jakimś terenie” – Słownik PWN

[3] Inwersja opadowa – zmniejszanie się ilości opadów atmosferycznych od pewnej wysokości związane z malejącą zawartością pary wodnej i niską temperaturą powietrza na dużych wysokościach. Latem w Tatrach zjawisko to występuje w strefie położonej na wysokości od 1800-2000 m n.p.m. W zimie jest ona położona nieco niżej” – Słownik meteorologiczny