Niewiele jest w Europie miejsc, w których można by odpocząć od zgiełku dnia codziennego, a im dalej na zachód tym głośniej. Dlatego czasem warto się zatrzymać, odwrócić… a nuż, znajdzie się coś wartego uwagi.
Trochę historii.
Topiło to malutka osada zamknięta w dziewiczych rejonach Puszczy Białowieskiej nad rzeką Perebel, zaledwie trzy kilometry od granicy z Białorusią. Nazwę wywodzi się najczęściej od pobliskich moczarów, w których topiło się bydło. Jednocześnie warto wspomnieć, że niektórzy postulują jakoby pierwszą nazwą osady był Ostatni Grosz, ale dziś nie jesteśmy w stanie tego potwierdzić. Ciekawostkę w tym kontekście stanowi zajazd o nazwie „Ostatni Grosz”, który znajdziemy na terenie Topiła. Być może tam warto popytać jak było naprawdę?
Administracyjnie osada przynależy do gminy Hajnówka w powiacie hajnowskim, który znajdziemy w województwie podlaskim. Nie „administracyjnie” to niezwykły kawałek ziemi wyrwany puszczy, istniejący przez puszczę i dla puszczy. Do dziś strukturę mieszkańców stanowią tylko pracownicy leśni i ich rodziny – 46 osób, wg spisu z 2012 roku.
Fakt, że dziś możemy mówić o Topile w kategoriach atrakcji regionu jest w dużej mierze dziełem przypadku i historii. Osada została założona w 1916 roku przez niemieckich osadników przybyłych tu z zamiarem wycinki lasu. Chcąc usprawnić pracę, niedługo potem poprowadzono kolej wąskotorową do Hajnówki ułatwiającą transport surowca. Po wojnie przeznaczenie osady się nie zmieniło. W 1933 roku utworzono tu zbiornik wodny do magazynowania wyciętego drewna. Ze względu na fakt, że po II wojnie zaprzestano z czasem wyrębu w tych okolicach, dla dzisiejszego zwiedzającego zbiornik niczym nie różni się od zwykłego jeziora.
Trochę spokoju.
Topiło mimo nabycia w ciągu lat bardziej turystycznego charakteru, nadal trzyma się na uboczu cywilizacji. Dojazd gwarantuje nam jedynie własny samochód/rower jak i wspomniana już wcześniej kolejka wąskotorowa, którą przejazd sam w sobie stanowi atrakcję i możliwość podziwiania malowniczych obszarów leśnych (info:http://www.powiat.hajnowka.pl/ctrpb/kolejki). W samym Topile czeka na nas również Skansen Kolejki Wąskotorowej. Dojeżdżamy praktycznie jedynie od strony Hajnówki. Istnieje możliwość poszukiwania polnych i leśnych dróg na własną rękę, co może być na pewno interesujące, ale równie czasochłonne.
Na miejscu obowiązkową pozycją jest odwiedzenie zalewu Topiło o powierzchni 20 ha. Dziś jest to bogaty w dziką i rzadką faunę i florę obiekt, ceniony przez wędkarzy, wokół którego wyznaczone są dwie ścieżki edukacyjne – Puszczańskie Drzewa i Szlakiem Orlika (jest też punkt widokowy). Obie oznaczone tablicami informacyjnymi. Ponad to znajdziemy tu miejsca rekreacji, zadaszone altany przygotowane w sam raz na ogniska i plenerowe spotkania. Do obejrzenia mamy również Kapliczkę Ekumeniczną, pomnik upamiętniający leśników zabitych w latach 1939 i 1945 jak i mogiła poległych w starciu 5. Wileńskiej brygady AK z NKWD.
Postój jak i odpoczynek oferuje nam jedyny w okolicy punkt gastronomiczny, zajazd „Ostatni Grosz” . Natomiast nocleg znajdziemy w Kwaterze „Topiło”. Ponad to czeka tu na nas jeden sklep spożywczy, użyteczny w zaspokajaniu małych konsumenckich potrzeb – Ot, i cala baza turystyczna.
Osoby bardziej wymagające mogłyby zapytać: „Czy to już wszystko?”. Jeden sklep, staw, kolejka. Tak, to wszystko. Ale przecież chyba nie o ilość tu chodzi. Podkreślmy jeszcze raz – Topiło to idealne miejsce do odpoczynku i relaksu, wszechobecny spokój i bliskość przyrody gwarantują nam niespotykane wrażenia, ale tylko, jeśli zgodzimy się na nie otworzyć.
Trochę turystyki.
Dlatego też, wybierając Topiło na miejsce naszego turystycznego wypadu, dobrym pomysłem może być połączenie odwiedzin tutaj z większym wypadem do Puszczy Białowieskiej. Dużym atutem tego regionu jest dogodna sieć szlaków turystycznych, rowerowych jak i punktów widokowych oraz zabytków. Minusem, brak rozbudowanej komunikacji, która zmusza nas do szukania transportu na własną rękę. Nie tyczy się to samego dotarcia na Podlasie i ew. do Hajnówki, z której jak było wspomniane, dostaniemy się do Topiła. Jego położenie na turystycznej mapie Puszczy Białowieskiej możemy opisać w następujący sposób:
- Na zachód ok. 20 km od Topiła znajdują się Dubicze Cerkiewne mogące poszczycić się bogatą bazą turystyczną, domkami kempingowymi dwoma kąpieliskami i wypożyczalnią sprzętu pływającego, które powstały wokół zalewu Bachmaty stworzonego na rzece Orlanka. W pobliskich miejscowościach z łatwością znajdziemy nocleg w gospodarstwach agroturystycznych. Jest to dobre miejsce na krótki wypad z Topiła, jeśli już znudzi nam się cisza i spokój.
- Na północny zachód mamy wieś Orzeszkowo w odległości 22 km i oczywiście Hajnówkę ( 32 km od Topiła). Stanowi ona idealny punkt wypadowy na szlaki turystyczne w kierunku Białowieży, doliny rzeki Narwi, czy zbiornik wodny Siemianówka (szlaki Białowieża – Hajnówka, Podlaski Szlak Bociani, Carska Tropina, Tropem Żubra).
Zwiedzanie tych miejsc może nam pomóc zaplanować naprawdę interesujący wypad, zwłaszcza, jeśli postanowimy zagłębić się w samą puszczę lub skorzystać z dobrodziejstw, jakie oferuje nam baza turystyczna Białowieży. Zwiedzając te tereny doświadczymy nie tylko bliskości z przyrodą unikalną na skalę europejską, ale zobaczymy również miejsca gdzie ścierają się dwie wielkie kultury Wschodnia i Zachodnia, zobaczymy cerkwie, zabudowania i ludzi, których nie bez powodu nazywa się „kresowianami”. Natomiast, gdy zechcemy wrócić zmęczeni podróżą do Topiła, umożliwi nam to szlak z Białowieży.
Na krótszy wypad warto wybrać wieś Czerlonka gdzie dojechać możemy albo na własną rękę ( 34 km od Topiła ), lub skorzystać ze szlaku turystycznego Białowieża – Czerlonka Osada – Zwierzyniec. Miejsce to jest niezwykłą atrakcją ze względu na tajemnicze, „Miejsce Mocy”, być może ośrodek dawnego kultu Słowian, emanujący niezwykłą energią, co zostało niejednokrotnie potwierdzone przez radiestetów. Tajemnica, jaką owiane są bagna wokół Czerlonki niewątpliwe wzbudza dreszczyk emocji i nie pozwala przejść obojętnie.
Ponad to, warto wiedzieć, że wiele ze szlaków turystycznych przecina otaczające Topiło rezerwaty, m.in. Rezerwat Głęboki Kąt ( Szlak Śladami Powstania Styczniowego ), chroniący pozostający w stanie naturalnym świerkowy fragment Puszczy Białowieskiej, Rezerwat Olszanka-Myśliszcze, (do którego trafimy idąc szlakiem turystycznym Białowieża – Topiło ) szczególny ze względu na niezwykłą liczebność gatunków motyli dziennych, także okazów endemicznych i Rezerwat Starzyna ( przy samej granicy z Białorusią) gdzie znajdziemy ponad 20 drzew oznaczonych jako pomniki przyrody. Jeśli jednak nie mamy ochoty, nie musimy się zapuszczać w rezerwat by doświadczyć wyjątkowości Puszczy. Na przykład, jeden z pomników przyrody, imponujący dąb o wysokości 34 m, rośnie przy samej trasie kolejki wąskotorowej. Innymi tego typu atrakcjami jest „Sosna z okolic Topiła”, jeden z najpotężniejszych tego typu okazów w Puszczy, oraz nie mniej godny zobaczenia i uznania, dąb „Strażnik Topiła”. Jest to piękne, potężne drzewo, niestety powalone – w czerwcu 2009 roku, zakończyło swój żywot, którego początek datuje się na wiek XVI(!). Niemniej jednak, potężne cielsko dębu nadal robi wrażenie.
Nie będziemy w błędzie, jeśli powiemy, że obszar ten na tle podobnych europejskich kompleksów leśnych wypada wyjątkowo i wybija się również bogactwem zwierzyny. Poza żubrami, których obecność stanowi oczywisty ewenement, występuje tutaj około 58 gatunków ssaków, począwszy od ryjówki do wilków, borsuków i jeleni jak i niemal 250 gatunków ptaków. Bliskość przyrody jest na wyciągnięcie ręki, trzeba tylko wybrać jeden ze szlaków i poddać się niewątpliwym urokom tego pięknego zakątka świata.
Więcej niż się wydaje.
W ostatnich latach w Puszczy Białowieskiej nie zanotowano szczególnego wzrostu przybywających turystów, liczba ta wciąż oscyluje wokół liczby ok 300 tysięcy rocznie, choć raczej nie przekracza tego poziomu. Nie jest to dużo i często zarzuca się, organizatorom, władzom, że nie robią wystarczająco by stworzyć jedną spójną wizję promocji regionu, czy chociażby porządnie oznakować szlaki turystyczne. W kontekście omawianego tu Topiła nie sposób nie zgodzić się z powyższymi zarzutami, warto jednak podkreślić, że tereny te nie są przygotowane do masowej turystyki, bo nie podpadają pod ten typ atrakcyjności. Nie można oczywiście usprawiedliwiać braków i niedociągnięć twierdzeniem, że turyści przyjeżdżają tu by odpocząć a nie zwiedzać ale pamiętajmy, że głównym walorem tych okolic jest przecież zachowana w stanie dziewiczym przyroda i właśnie na tej opozycji, miasta a świata natury, hałasu a wyciszenia bazuje atrakcyjność takich miejscowości jak Topiło.
Autor tekstu: Paweł Banach
Autor zdjęć: Jarosław Lipiński
