Jaworki

Jaworki to  wieś położona u podnóża Małych Pienin w dolinie Grajcarka. Administracyjne położenie Jaworek to województwo małopolskie, powiat nowatorski, gmina miejsko-wiejska Szczawnica. Obszar Jaworek i okolic historycznie określany jest jako Ruś Szlachtowska. Miejscowość sąsiaduje od wschodu ze wsią Szlachtowa oraz Szczawnicą – najbliższym miastem.

Grajcarek

Przez Jaworki płynie Grajcarek. Bieg Grajcarka rozpoczyna się w Jaworkach, powstaje z połączenia Białej i Czarnej Wody. Płynie przez Jaworki, Szlachtową i uchodzi do Dunajca w Szczawnicy. Powierzchnia zlewni tej rzeki wynosi 85,5 km², a długość od źródeł do ujścia to ok. 15 km. Grajcarek płynie w kierunku ze wschodu na zachód, a jego średni spadek to 3,5%. Większymi lewobrzeżnymi dopływami Grajcarka są: Skalski Potok, Kamionka (wypływająca z Wąwozu Homole), Krupianka, Sztolnia, Palkowski Potok, Klimontowski Potok. Prawobrzeżnymi dopływami Grajcarka są: Stary Potok, Sielski Potok, Szlachtowski Potok, Sopotnicki Potok oraz Skotnicki Potok.

Nazwa

Jaworski składają się z trzech dawnych wiosek łemkowskich. Są to: Jaworki, Biała i Czarna Woda. Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1519 r. W rejestrze poborowym z 1581 roku zanotowano nazwę Jaworki w ruskim jej brzmieniu. Wioski łemkowskie zasiedlali Łemkowie i Rusinowie. Ludność łemkowska mieszkała tu do 1948 r. Mieszkańcy wioski nosili oryginalne nazwiska i przydomki.

Jaworki
Jaworki

Szlaki turystyczne

Jaworki są doskonałym miejscem wypadowym, zarówno dla turystyki pieszej jak i rowerowej. Jest to spokojna miejscowość, położona w górskiej dolinie. Poniżej kilka przykładowych wycieczek:

Jaworki – Biała Woda czas przejścia: 30 min; znaki: czerwone, żółte

Do rezerwatu Biała Woda można dotrzeć drogą z placu w centrum Jaworek. Istnieje też możliwość zaparkowania samochódu na parkingu – przy wejściu na szlak do rezerwatu. Droga prowadzi przez mostek do widocznej grupy Białowodzkich Skał i przełomu Międzyskały. Szlak dostosowany jest do potrzeb wózków inwalidzkich. Przy wejściu do rezerwatu w sezonie pobierana jest niewielka opłata. (1,5zł)

Biała Woda jest to rezerwat przyrody ok. 2 km na wschód za Jaworkami. Znajduje się tu grupa charakterystycznych tzw. Białowodzkich Skał -wapiennych bloków skalnych, między którymi znajduje się przełom o nazwie Międzyskały utworzony przez mały potok. Największa z turni ma około 80 m i nosi nazwę Smolegowej Skały. Jest to charakterystyczne miejsce z ciekawą postrzepioną granią o pięciu wierzchołkach. Na Smoległowej Skale rosną reliktowe gatunki wysokogórskich roślin. Są to między innymi dębik ośmiopłatkowy, pepawa Jasquina i konietlica alpejska. Rośliny te są roślinami unikatowymi i nie występują nigdzie indziej w Pieninach. Rezerwat Biała Woda jest miejscem licznie odwiedzanym przez turystów ze względu na malowniczy, zróżnicowany krajobraz a także na dostępność tego miejsca. Rezerwat powstał w 1963 r.

Rezerwat Biała Woda
Rezerwat Biała Woda

Jaworki – Durbaszka czas przejścia: 1 godz.; bez znaków

Kręty, bity trakt odchodzi od asfaltowej drogi ze Szczawnicy około kilometr przed Jaworkami. Trasa prowadzi krętą, miejscami stromą i kamienistą drogą, wznoszącą sie głównie bezleśnym bocznym grzbietem, rozdzielającym potoki Kamionka i Czerszla. Po drodze na Durbaszkę mija się schronisko harcerskie. Droga przy nim się kończy i dalej należy się piąć do góry ścieżką, która w kilka minut doprowadza nas na grzbiet Durbaszki. Tam zaczyna się szlak niebieski.

Droga na Durbaszkę
Droga na Durbaszkę

Jaworki – Wąwóz Homole – Wysoka/ czas przejścia 1,5h Szlak zielony

Wąwóz Homole jest jedną z największych atrakcji Małych Pienin. Jest to głęboko wcięty wąwóz w kształcie litery V.  Utworzony został przez potok Kamionka uchodzący do Grajcarka. Skalna część doliny ma 800 metrów długości, a otaczające wąwóz skalne ściany zbudowane są z białego i czerwonego wapienia krynoidowego, natomiast ich wysokość wynosi nawet do 120 m. Potok Kamionka tworzy miejscami kaskady. W górnej części potoku dno pokrywają głazy wapienia bulastego. Wzmianki o Wąwozie Homole można znaleźć w zapiskach Jana Długosza z około 1475 r.
Nazwa Homole pochodzi od gomoły, gomółki co oznacza obły i nawiązuje do olbrzymich głazów znajdujących się w wąwozie. Bloki te mają rozmiary średnio ok 1 m., niektóre osiągają do 20 m. Wąwóz jest objęty ścisłą ochroną rezerwatową. Rezerwat Homole założony został w 1963 r.

Wąwóz Homole
Wąwóz Homole

Jaworki – rezerwat Zaskalskie Bodnarowka. – ok. 1h

Do rezerwatu można dostać się bezpośrednio z Jaworek. Prowadzi od niego droga, która nie jest szlakiem turystycznym. Jest to droga gruntowa, prowadzi przez liczne pola. Ze względu na ścisłą ochronę występujących tam gatunków roślin oraz zwierząt, wejście na teren Zaskalskie-Bodnarówka trzeba wcześniej uzgodnić z nadleśnictwem. Na terenie rezerwatu znajdowała się nieistniejąca już dziś łemkowska wieś.

Jaworki – Litmanova – Jaworki szlak żółty.

Szlak żółty 2h 25min w jedną stronę (5h w dwie strony) .Udajemy się z Jaworek szlakiem czerwonym/żółtym w kierunku Białej Wody. Dalej szlakiem żółtym do przejścia Litmanova przez Przełęcz Rozdziela.

Przełęcz Rozdziela
Przełęcz Rozdziela

Trasy rowerowe

Teren Małych Pienin jest terenem niezwykle atrakcyjnym dla miłośników wycieczek rowerowych. Ukształtowanie terenu oraz odpowiednio przygotowane trasy rowerowe stanowią atrakcję dla rowerzystów. Poniżej przykładowe wycieczki rowerami w malowniczych okolicach Jaworek.

  • Trasa prowadzi czerwonym szlakiem rowerowym z Jaworek (parking Homole, przez schronisko Pod Durbaszką”, kolejno Rabsztyn, Pod Jarmutą, aż do Szczawnicy Wyżnej. Długość trasy to około 10 km, natomiast różnica wysokości około 300 metrów. Przewidywany czas jazdy: około 1 h 45 min. Trasa odpowiednia dla początkujących jak i zaawansowanych. Uwaga! Znakowanie oraz ruch odbywa się w jednym kierunku.
  • Szlak zielony. Rozpoczęcie trasy w Jaworkach na parkingu Homole. Trasa prowadzi przez malowniczy rezerwat Biała Woda, z wieloma atrakcjami turystycznymi takimi jak: Białowodzkie Skały (wapienne bloki skalne) oraz unikatową roślinnością. Kolejno przez przełęcz Rozdziele aż do Obidzy. Droga powrotna do Jaworek przebiega tym samym szlakiem – jest to szlak dwukierunkowy. Długość trasy 25 km. Przewidywany czas jazdy: około 3 godzin do Obidzy. Trasa nie jest technicznie wymagająca, natomiast jest to trasa długa, wymagająca wcześniejszego przygotowania kondycyjnego. Polecana zaawansowanym.

Zabytki

Kościół w Jaworkach jest kościołem filialnym pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela. Został zbudowany w 1680 roku i stanowi dawną cerkiew greckokatolicką. Cerkiew zaprojekowana została w stylu klasycystycznym, natomiast zawiera także elementy późnobarokowe. We wnętrzu cerkwi dominuje tradycyjny, greckokatolicki ikonostas. Ikonostas jest to pokryta ikonami ściana cerkwi, która znajduje się między miejscem ołtarzowym a nawą.

Kościół w Jaworkach
Kościół w Jaworkach

Kościół w Jaworkach

Inne atrakcje

W Jaworkach działa niezwykły klub pochodzącego z Nowego Targu malarza Wietka Kołodziejskiego – Muzyczna Owczarnia. Muzyczna Owaczarnia jest to klub, w którym grane są liczne koncerty, szczególnie w okresie wiosenno-letnim. Budynek wzniesiony jest z bali pochodzących z rozbiórki dawnej owczarni. Do Muzycznej Owczarni powracają często znani polscy oraz zagraniczni artyści. Klub cieszy się niezwykłą popularnością zarówno wśród muzyków jak i publiczności.

Muzyczna Owczarnia w Jaworkach
Muzyczna Owczarnia w Jaworkach

Kolejnym miejscem wartym uwagi jest Uzdrowisko Szczawnica, które specjalizuje się w leczeniu chorób dróg oddechowych, schorzeń układu ruchu (np. chorób zwyrodnieniowych stawów i kręgosłupa) a także chorób reumatycznych. Uzdrowisko wykorzystuje własne surowce balneologiczne.

W Jaworkach znajduje się Stadnina koni Rajd. Ośrodek oferuje naukę jazdy konnej lub organizowane dla grup oraz klientów indywidualnych rajdy i wycieczki. W okresie zimowym można skorzystać z kuligów lub przejażdżek wozem taborowym. Stadnina Rajd stanowi także centrum hipoterapii gdzie zarówno dzieci jak i dorośli mogą korzystać z rehabilitacji psycho-ruchowej.

Lato

Jaworki oferują wiele atrakcji dla turystów lubiących aktywny wypoczynek. W okresie letnim są to spływy na flisackiej tratwie w dół Dunajca, rafting Dunajcem, spływ kajakowy po Dunajcu, górskie trasy rowerowe oraz turystyka piesza.

Zima

W okresie zimowym Jaworki przyciągają turystów kompleksami narciarskimi:

– Arena Narciarska Jaworki-Homole–  położona w pobliżu Jaworek:

W skład areny wchodzą:

  • kolej linowa “Homole” – krzesełkowa 2-osobowa kolej linowa (czas wjazdu – 4 minuty),
  • wyciąg talerzykowy “Storczyk” o długości 200 m
  • wyciąg talerzykowy “Tubing” o długości 150 m

TRASY:

Bardzo trudne 1
Łatwe 4
Bardzo łatwe 1
Całkowita długość tras 4,4 km
Najdłuższa trasa 0,9 km

– Wyciąg orczykowy”Pod Durbaszką” w Jaworkach, o długości 550 m

– Kolej linowa krzesełkowa na Palenicę dł. 783 m, a także dwa wyciągi orczykowe na stoku Palenicy.

Kultura i folklor

Religia

Chrześcijaństwo: kościół rzymsko-katolicki. Dawne cerkwie zostały zaadaptowane, jako kościoły.

Folklor

Mieszkańcy Pienin to przede wszystkim górale, czyli ludność pracowita i przywiązana do tradycji związanych z górami. Można wymienić górali pienińskich, spiskich, podhalańskich i orawskich.

Jaworki – folklor łemkowski, górale pienińscy.

Historia Jaworek

Jaworki stanowią niewielką wieś połemkowską. Znajdują się na terenie Małych Pienin. Dawniej należały do Rusi Szlacheckiej.

Rusini Szlachtowscy różnili się od Łemków zza Popradu silnymi wpływami języka polskiego i słowackiego oraz podhalańskich i spiskich zwyczajów. Utrzymywali się głównie z rolnictwa i pasterstwa.

Po II wojnie światowej wieś poddana została brutalnym akcjom przesiedleńczym. Część mieszkańców została wywieziona na tereny ówczesnego Związku Radzieckiego jeszcze przed 1947 rokiem.

Po wojnie i dramatycznych akcjach wysiedleńczych Jaworki stały się głównym ośrodkiem pasterstwa. Dzisiaj w rejonie Homoli można obejrzeć pozostałości pasterskich bacówek.

Obok Jaworek największą łemkowską wsią była Szlachtowa. Znajduje się ona najbliżej Szczawnicy. W Szachtowej i Jaworkach pozostały widoczne, piękne znaki obecności Rusinów Szlachtowskich – dwie cerkwie.

Historia turystyki

W przeciągu ostatniej dekady Jaworki stały się atrakcją turystyczną regionu Pienińskiego. Charakteryzują się spokojną atmosferą oraz stanowią doskonałe miejsce wypadowe w góry. Od wielu lat cieszą się zainteresowaniem wielu turystów zarówno latem jak i zimą. Jaworki posiadają rozwiniętą infrastrukturę narciarską, co przyciąga miłośników białego szaleństwa. Miłośnicy muzyki również odnajdą się w Jaworkach. Muzyczna Owczarnia to znany klub muzyczny powstały z bali pochodzących z rozbiórki owczarni. W Owczarni organizowane są tu cykliczne koncerty rockowe, bluesowe i jazzowe z udziałem wielkich muzycznych sław.

Jaworki to urokliwa miejscowość, przyciągająca góralskim klimatem, dobrą muzyką, rozwijającą się infrastrukturą narciarską oraz malowniczym krajobrazem Małych Pienin

Plac w Jaworkach
Plac w Jaworkach

Dane demograficzne

Liczba ludności: poniżej 1000 mieszkańców.

Liczba turystów/rok: (dla Pienińskiego Parku Narodowego) ok 600 tys.

Informacje praktyczne

Baza noclegowa: około 15 obiektów noclegowych, głównie kwatery prywatne. Ponadto możliwość zakwaterowania w Szczawnicy: schroniska młodzieżowe, kwatery prywatne, pensjonaty, apartamenty, hotele.

Restauracje: około 4-5 (liczba orientacyjna) np. Restauracja Bacówka, Restauracja Bar pod wiązem, Szałas Bukowinki. Są to restauracje oferujące polską kuchnie, klimatyczne, zapewniające góralską atmosferę.

Sklepy spożywcze: w Szlachtowej; w Jaworkach znajdują się sklepy wielobranżowe (dostęp do rożnych artykułów w tym spożywczych)

Apteki: najbliższe apteki w Szczawnicy (6km od Jaworek)

Bankomanty: najbliższe bankomatyw Szczawnicy (6km od Jaworek)

Poczta: najbliższa poczta w Szczawnicy (6km od Jaworek)

Komunikacja

Ze Szczawnicy kursują do Jaworek autobusy i mikrobusy średnio, co 1 godz. – 1,5 godz. Odbywa się także kilka kursów dziennie z Grywałdu przez Krościenko.

Parking: w pobliżu wejścia do Wąwozu Homole znajduje się duży parking.

 

Autor tekstu: Alicja Redos

Autor zdjęć: Jarosław Lipiński