Rezerwat Ścisły Białowieskiego Parku Narodowego nazywany jest też Obszarem Ochrony Ścisłej i znajduje się w Obrębie Ochronnym Orłówka. Rezerwat Ścisły Białowieskiego Parku Narodowego jest jego najstarszą częścią, którego początki sięgają 1921 roku. Wtedy to w rozwidleniu rzeki Narewki i rzeki Hwoźnej zostało utworzone leśnictwo „Rezerwat”.
Symboliczne wejście do Rezerwatu Ścisłego stanowi stara, dębowa brama, którą wybudowano w 1930 roku, a zaprojektował ją inż. arch. H. Jasieński z Krakowa. Na początku budziła wiele kontrowersji, lecz teraz jest nieodłącznym elementem Białowieskiego Parku Narodowego i stanowi przejście do świata przyrody, która nie spotkała się z ingerencją człowieka.
W Rezerwacie Ścisłym przeważają lasy, które są bardzo różnorodne. Człowiek tu nigdy nie sadził i nie wycinał drzew, w związku z tym nie rosną one w rzędach, a stare i rozkładające się drewno leży na ziemi i nikt go nie sprząta. Las ten pozwala obserwować cały proces wzrostu drzew, od siewek aż po stare, próchniejące drewno. Martwe drzewa stanowią około 15% ogólnej masy drzew znajdujących się w Rezerwacie Ścisłym. I właśnie to powoduje, że las ten jest wyjątkowy dzięki swojej naturalności. Można znaleźć w nim takie elementy fauny i flory występujące tylko w lasach, które powstały bez ingerencji człowieka, np. muchołówki białoszyje.
Lokalizacja
Rezerwat Ścisły Białowieskiego Parku Narodowego znajduje się w centralnej części Puszczy Białowieskiej. Leży on w widłach rzeki Hwoźnej i rzeki Narewki, a poprzez to sąsiaduje z Obrębem Ochronnym Hwoźna. Natomiast od wschodu graniczy z Państwowym Parkiem Narodowym Białowieżskaja Puszcza na Białorusi, od południowego wschodu sąsiaduje z lasami zagospodarowanymi nadleśnictwa Białowieża, a od południa z Polaną Białowieską.
Flora i fauna
W związku z brakiem ingerencji człowieka w Rezerwacie Ścisłym występuje bogaty świat roślinny i zwierzęcy. Gatunki roślin i zwierząt, które się tu znajdują są podobne do gatunków, które w przeszłości porastały i zamieszkiwały lasy Europy. Jednak lasy te, wiele setek lat temu, zostały zamienione w lasy gospodarcze, w których produkuje się drewno, a także w pola orne.
W Rezerwacie Ścisłym dominują lasy i można tutaj zobaczyć cały proces życia drzewa, od siewki aż po butwiejące i obumarłe drewno w wyniku naturalnych procesów. Lasy te rosną bez ingerencji człowieka, nikt nie zbiera złamanych, leżących na ziemi gałęzi, a także nikt nie sadzi nowych drzew. Przyroda rządzi się tutaj sama. Różnorodność lasów w Rezerwacie Ścisłym wynika z warunków glebowych:
– lasy, w których dominuje sosna i świerk, czyli tzw. bory świerkowe, mieszane i bagienne (bory bagienne rosną na torfowiskach wysokich) rosną na najuboższych glebach bielicowych powstałych z piasków;
– na większości terenu Rezerwatu Ścisłego są lasy lipowo – grabowo – dębowe, czyli lasy nazywane grądami;
– doliny rzek porastają lasy olszowo- jesionowe;
– w bezodpływowych zagłębieniach terenu rosną bagienne lasy olszowe, czyli tzw. olsy.
W Rezerwacie Ścisłym znajduje się także butwiejące i martwe drzewo, które stanowi około 15% ogólnej masy drzewnej.
Podstawowe gatunki drzew, które rosną w Rezerwacie Ścisłym to dąb szypułkowy, świerk pospolity, grab zwyczajny, sosna zwyczajna, olsza czarna, jesion wyniosły, brzoza brodawkowata oraz brzoza omszona. Można tu także znaleźć, np. lipę drobnolistną, klon zwyczajny, osikę oraz wierzby.
Najstarszym i najbardziej okazałym drzewem jest Dąb Bartny, którego wysokość wynosi 41 metrów, a obwód 610 centymetrów. Jego wiek szacuje się na 400 – 600 lat. Można tu również podziwiać Dąb Jagiełly, który został przewrócony w 1974 roku przez wiatr, jego wysokość miała 39 metrów.
Rezerwat Ścisły charakteryzuje się bogatą fauną. Nie ma w nim gatunków zwierząt, które są typowe dla otwartych przestrzeni, np. wróbli i gawronów, ale znajdują się w nim gatunki charakterystyczne dla lasów naturalnych.
Duże ilości butwiejącego i obumarłego drewna są doskonałym miejscem do życia dla wielu różnorodnych gatunków organizmów, od bakterii i grzybów aż po gryzonie i ptaki. Przykładowe organizmy zamieszkujące Rezerwat Ścisły:
- rzadkie gatunki grzybów, np. psiarek różowy, solówka gałęzista, białak północny;
- owady, np. bogatek wspaniały, rozmiazg kolneński, pachnica dębowa;
- ptaki, np. dziewięć rodzajów dzięciołów (np. dziecioł białogrzbiety, dzięcioł trójpalczasty), muchołówka białoszyja, sóweczka zwyczajna, droździk, strzyżyki, orlik krzykliwy, czarne bociany;
- gryzonie, np. myszy, nornice, koszatki;
- zwierzęta, np. zając bielak.
W Rezerwacie Ścisłym świat roślin jest bardzo bogaty, znajdują się w nim różne trawy, zioła i paprocie, które rosną na ziemi, obumarłych drzewach oraz na korze zdrowych drzew. Na terenie Rezerwatu dominują lasy, ale nad rzeką Narewką i Hwoźna znajdują się rośliny wodne, zarośla trzcin, a także zbiorowiska turzyc. W Rezerwacie są także krzewy, takie jak: leszczyna, lecznicza kruszyna, jarzębina, trzmielina, kalina, czeremcha, porzeczki. Można spotkać również podmokłe bezdrzewne płaty roślinności bagiennej, a także tereny porośnięte czosnkiem niedźwiedzim. Na terenie Rezerwatu Ścisłego Białowieskiego Parku Narodowego stwierdzono 632 gatunki roślin naczyniowych.
W granicach Rezerwatu Ścisłego znajdują się 554 gatunki roślin, ale bez tych, które zostały sztucznie wprowadzone, z czego naturalne elementy flory stanowią 443 gatunki. W przeciągu ostatnich 50 lat niektóre gatunki roślin uległy zanikowi, są to: widłaczek torfowy, zimoziół północny, przygiełka biała, obuwik pospolity, sasanka otwarta, skalnica torfowiskowa, gnidosz królewski, dzwonek szerokolistny. Przyczyną ich zaniku są naturalne procesy zachodzące w świecie roślin w Rezerwacie Ścisłym. W przypadku niektórych gatunków roślin zmniejsza się ich liczba stanowisk, np. traganek piaskowy, bukwica zwyczajna, wrzos pospolity i dzwonek jednostronny. Rośliny te są światłożądne i dochodzi do zmniejszenia ich liczby, ponieważ bory i bory mieszane są zajmowane przez świerk, a lasy mieszane przez grab.
Historia
Najstarszym parkiem narodowym w Polsce jest Białowieski Park Narodowy. Rezerwat Ścisły Białowieskiego Parku Narodowego ma najdłużej trwającą tradycję ochrony w Puszczy Białowieskiej. W czasie I wojny światowej Niemcy wysunęli propozycję, aby ta część Puszczy Białowieskiej została objęta ochroną. Obszar, który miał być chroniony był niewiele przekształcony przez człowieka, a jego granice to od północy rzeka Hwoźna, od zachodu rzeka Narewka, od wschodu droga Browska, od południa Polana Białowieska. Takie granice Rezerwatu pozostały do dziś, ale z niewielką zmianą, która dotyczy granicy wschodniej, ponieważ obecnie jest ona granicą państwową.
Rezerwat Ścisły Białowieskiego Parku Narodowego jest jego najstarszą częścią, którego początki sięgają 1921 roku. Wtedy to w rozwidleniu rzeki Narewki i rzeki Hwoźnej zostało utworzone leśnictwo „Rezerwat”, a w 1924 zyskał on rangę nadleśnictwa. 1 stycznia 1929 roku zostało ono objęte ochroną ścisłą. W 1932 roku leśnictwo „Rezerwat” przekształcono w „Park Narodowy w Białowieży”, natomiast w 1947 roku został on zamieniony na Białowieski Park Narodowy i taka nazwa pozostała do dziś.
Rezerwat Ścisły Białowieskiego Parku Narodowego został wpisany w 1979 roku na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. Natomiast w 1992 roku rozszerzono granice Obiektu Dziedzictwa Światowego o przylegającą do niego białoruską część Parku Białowieżskaja Puszcza, która również podlega ochronie ścisłej. W związku z tym w Puszczy Białowieskiej powstał transgraniczny obiekt dziedzictwa światowego, który jest jednym z siedmiu na świecie i trzech w Europie takich obiektów. W 1997 roku Białowieski Park Narodowy, a także i Rezerwat Ścisły znajdujący się w tym Parku uzyskał Dyplom Europy, a to oznacza, że został on objęty patronatem Rady Europy na okres 5 lat, a w 2002 roku został on przedłużony na kolejne 5 lat.
Dziś skład Białowieskiego Parku Narodowego stanowią trzy jednostki administracyjne:
- Obręb Ochronny Orłówka, razem z Parkiem Pałacowym;
- Obręb Ochronny Hwoźna;
- Ośrodek Hodowli Żubrów, razem z trzema rezerwatami hodowlanymi oraz Rezerwatem Pokazowym Żubrów.
Ochrona przyrody
Główne zadanie Rezerwatu Ścisłego Białowieskiego Parku Narodowego polega na ochronie różnorodnych elementów przyrodniczych, takich jak:
– flora i fauna,
– gleby,
– stosunki wodne,
– krajobraz,
– pozostałości dawnej działalności człowieka, np. drzewa bartne, kurhany i mielerze.
Teren ten objęty jest ochroną ścisłą od ponad 90 lat, a celem tej ochrony jest umożliwienie swobodnego i naturalnego przebiegu procesów przyrodniczych. Ochrona ścisła charakteryzuje się brakiem ingerencji człowieka w naturalne procesy przyrodnicze, czyli pozostawieniem tych terenów naturalnym siłom przyrody. Ochroną ścisłą objęte jest 6059,27 ha, czyli 57,6% powierzchni Białowieskiego Parku Narodowego, z czego 4747,17 ha stanowi dawny Rezerwat Ścisły Białowieskiego Parku Narodowego.
Na terenie Rezerwatu Ścisłego mogą być prowadzone badania naukowe, ale pod jednym bardzo ważnym warunkiem. Badana te nie mogą zakłócać naturalnych procesów przyrodniczych, a także szkodzić rzadkim gatunkom zwierząt oraz roślin.
Zasady zwiedzania
Zwiedzanie Rezerwatu Ścisłego Białowieskiego Parku Narodowego możliwe jest tylko z licencjonowanym przewodnikiem. Zwiedzanie to odbywa się pieszo w grupach do 20 osób. Są to ustalone, ale nie oznakowane trasy. Długość najpopularniejszej trasy wynosi 4 kilometry. Dostępne są także dłuższe trasy do 22 kilometrów, ale tylko dla grup specjalistycznych, lecz każdorazowo muszą uzyskać oni zgodę Dyrekcji Parku. Można również uzyskać pozwolenie na przejazd pojazdem konnym albo rowerem, ale dostępne jest to tylko w ograniczonym zakresie.
Autorka artykułu: Ilona Górecka
Autor zdjęć: Jarosław Lipiński
