Kotlina Sądecka położona jest w południowo- wschodniej części województwa małopolskiego. Można ją rozumieć w dwojaki sposób. Jako dolinę szeroką na 3 do 8 km leżącą u zbiegu trzech rzek: Dunajca, Popradu i Kamienicy, wciętą w pogórze lub jako zrównaną wyżynę, osiągającą 400 – 500 m wysokości. Otaczają ją obszary o wyższych wysokościach: Pogórze Ciężkowickie na północy, Beskid Niski na wschodzie i Beskid Wyspowy na zachodzie. Natomiast na południu graniczy z Beskidem Sądeckim. Różnorodność kulturowa oraz mnogość miejsc o wysokich walorach przyrodniczych tego obszaru decydują o tym, że stanowi on doskonałą bazę wypadową na weekend.
DZIEŃ 1 Nowy Sącz (Stare Miasto)
Do Nowego Sącza przyciąga turystów bogate dziedzictwo historyczne, zabytki oraz od wieków wpisana w charakter tego miejsca wielokulturowość i wielonarodowość. To jedno z najstarszych polskich miast, bo lokowane w 1292 r., zawdzięcza swoje różnorodne wpływy m.in. przebiegającemu tędy Szlakowi Bursztynowemu oraz zamieszkiwaniu je przez ludzi różnych narodowości i religii.
Wycieczkę rozpoczniemy od obejrzenia ruin Zamku Królewskiego, który powstał w XIV w. z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego. W 1945 r. został zniszczony w skutek wybuchu. Do dziś przetrwały jedynie fragmenty murów i zrekonstruowana renesansowa Baszta Kowalska.
Zamek jest doskonałym punktem widokowym na dolinę Dunajca i Kamienicy. U podnóża ruin stoi często fotografowany pomnik siusiającego rycerzyka, który nawiązuje do legendy o magicznym źródełku wypływającym spod baszty. Następnie udamy się do Galerii Dawna Synagoga mieszczącej się w budynku synagogi wybudowanej tu w XVIII w, a przebudowanej w XIX w. Obecnie stanowi ona galerię sztuki, w której stworzono ekspozycję dotyczącą sądeckich Żydów oraz organizowane są czasowe wystawy Muzeum Okręgowego. Teraz kierujemy się w stronę Placu 3 Maja, gdzie usytuowano popiersie Stanisława Małachowskiego, ostatniego starosty sądeckiego przedrozbiorowej Polski i głównego twórcy Konstytucji Trzeciomajowej. Przechodzimy potem wzdłuż zabudowań klasztoru Jezuitów do Kościoła św. Ducha. Kościół zbudowany w 1400 r. początkowo był pod opieką Norbertanów jednak w 1832 r. wraz z klasztorem został przekazany Jezuitom. W ołtarzu głównym znajduje się słynący cudownymi łaskami obraz Matki Bożej Pocieszenia. Kolejnym przystankiem na trasie naszej wycieczki jest główny punkt miasta, czyli nowosądecki Rynek. Jest to ogromny plac z charakterystycznym szachownicowym układem ulic, pochodzącym z czasów lokacji. Na uwagę zasługuje również zabudowa wokół niego. W większości są to secesyjne kamienice z przełomu XIX i XX w., a także kilka pochodzących z końca XVIII stulecia. Szczególnie ciekawe są: Ritterówka (Rynek 2) w której mieści się Galeria Marii Ritter prezentująca obrazy malarki oraz stare wnętrza mieszczańskie, XVII-wieczna okazała kupiecka kamienica (Rynek 9), czy dom zamożnego kupca Jerzego Tymowskiego (Rynek 10). Natomiast w centralnym punkcie rynku wybudowano w latach 1895-1897 eklektyczny Ratusz, obok którego dostrzec można pozostałości pierwszego ratusza z XV wieku. Jego charakterystycznym elementem jest bogato zdobiona wieża zegarowa. Na elewacji umieszczono zaś herby miast – dawnych partnerów handlowych Nowego Sącza. Wnętrza wykonane są w stylu neobarokowym i neoklasycznym. Tuż przy Ratuszu rośnie stary kasztan otoczony ławeczkami, który stanowi jedno z głównych miejsc spotkań mieszkańców i turystów. Na Rynku znajduje się także pomnik Jana Pawła II oraz fontanna papieska. Przechodzimy teraz do Bazyliki Kolegiackiej św. Małgorzaty, czyli najważniejszego kościoła Nowego Sącza. Została ona wzniesiona w stylu gotyckim w połowie XV wieku z fundacji Zbigniewa Oleśnickiego. Jest to sanktuarium Przemienienia Pańskiego słynące z cudownego obrazu przedstawiającego Oblicze Chrystusa. Potem zwiedzimy Dom Gotycki mieszczący się przy ul. Lwowskiej. Jego architektura łączy w sobie style gotycki, renesansowy i barokowy. Kiedyś należał on do Kolegiaty, a teraz stanowi siedzibę Muzeum Okręgowego. Wystawa stała przedstawia dawną sztukę z obszaru Sądecczyzny, a ekspozycje czasowe dotyczą takich dziedzin jak historia, kultura i sztuka. Następnie udamy się w stronę Mostu na Kamienicy, przed którym znajduje się kapliczka św. Jana Nepomucena z przełomu XIX i XX w. Stamtąd idziemy ul. Wałową mijając dawne wały obronne i dalej do neogotyckiego Kościoła św. Kazimierza powstałego w latach 1908- 1912, w którym w latach 80. XX w. odbywały się msze patriotyczne. Kontynuujemy spacer w kierunku nowosądeckich plant. Wśród zieleni można dostrzec tu m.in. rzeźby dwóch tańczących par ubranych w stroje Lachów Sądeckich, czy pomnik Adama Mickiewicza. W centralnym miejscu Plant rośnie „Dąb Wolności” upamiętniający odzyskanie przez Polskę Niepodległości. Obok niego znajduje się Skała Piotrowa, głaz wydobyty z Dunajca na cześć Jana Pawła II, który w młodości odwiedzał Sądecczyznę. Na koniec przespacerujemy się głównym deptakiem miasta, czyli ulicą Jagiellońską, gdzie możemy usiąść w jednej z licznych restauracji i pubów. Reprezentacyjny charakter nadają jej kamienice pochodzące z przełomu XIX i XX w.
DZIEŃ 2 Stary Sącz, Gołkowice Dolne, Podegrodzie, Brzezna, Świniarsko, Chełmiec
Sobotnią wycieczkę rozpoczniemy od zwiedzenia Starego Sącza, położonego w samym centrum Kotliny Sądeckiej. Jest jednym z najstarszych miast w Polsce, gdyż zostało założone w XIII w.
Najpierw odwiedzimy Ołtarz Papieski znajdujący się na starosądeckich Błoniach. Ten drewniany ołtarz polowy został wykonany w związku z wizytą Jana Pawła II w 1999 r. w celu kanonizacji św. Kingi. Jest jednym z niewielu w Polsce, który nie został rozebrany. W pomieszczeniach, gdzie w czasie uroczystości kanonizacyjnych była zakrystia dla kardynałów i biskupów utworzono muzeum Jana Pawła II.
Na ekspozycje składają się zdjęcia Sylwestra Adamczyka z Mszy Św., obrazy przedstawiające Ojca Świętego i św. Kingę, pamiątki po Janie Pawle II i wiele innych. Następnie udajemy się do centrum Starego Sącza, gdzie zachował się średniowieczny, owalnicowy układ urbanistyczny z okresu lokacji na prawie magdeburskim. Prostokątny Rynek wyłożony jest tzw. kocimi łbami, czyli granitowymi okrąglakami przetransportowanymi Dunajcem z Tatr. Jego zabudowę stanowią XIX- wieczne parterowe kamieniczki z podcieniami. Na środku Rynku stał kiedyś ratusz, ale został zniszczony w wyniku pożaru. Jego replikę zobaczymy w Miasteczku Galicyjskim w Nowym Sączu.
Z tego pożaru zachował się jedynie XVII-wieczny dom mieszczański, zwany „Domem na Dołkach”. Jest on siedzibą Muzeum Regionalnego z bardzo interesującymi zbiorami etnograficznymi i pamiątkami z historii miasta. W muzeum zgromadzono też eksponaty związane z wybitnymi mieszkańcami miasta: śpiewaczką Adą Sari oraz ks. Józefem Tischnerem. Warto wybrać się do restauracji Marysieńka posiadającej taras widokowy, z którego rozpościera się panorama na Rynek. Stamtąd udamy się w stronę Klasztoru Klarysek mijając Bramę Szeklerską, wykonaną przez ludowych rzeźbiarzy siedmiogrodzkich jako pamiątka kanonizacji z 1999 r. Ozdabiają ją wizerunki św. Kingi i św. Jadwigi. Jest symbolem gościnności, którego przekroczenie ma zapewniać szczęście. Docieramy teraz do głównych zabytków miasta, którymi są Klasztor i Kościół z relikwiami św. Kingi. Zespół klasztorny sióstr Klarysek składa się z klasztoru ufundowanego przez księżną Kingę w 1280 r. i funkcjonującego przy nim gotyckiego kościoła Św. Trójcy z 1332 r. Zabudowania otacza mur obronny z charakterystyczną basztą. Turyści zwiedzać mogą kościół, dziedziniec i muzeum w dawnym Domu Kapelana poświęcone św. Kindze i bł. Janowi Pawłowi. Kolejnie udajemy się do wzniesionej w 1779 r. Kapliczki św. Kingi, przy której znajduje się cudowne źródełko. Potem przespacerujemy się do Kościoła parafialnego św. Elżbiety Węgierskiej. Jest to budowla gotycka, przebudowana w stylu barokowym. We wnętrzu podziwiać można późnobarokowy ołtarz z XIX- wiecznym obrazem św. Elżbiety. Ostatnim przystankiem w Starym Sączu jest barkowy Kościół św. Rocha zlokalizowany na starym cmentarzu z zabytkowymi nagrobkami.
Później zatrzymamy się w Gołkowicach Dolnych, miejscowości leżącej w dolinie Dunajca. Interesująca jest zabudowa wsi. Po obu stronach drogi znajdują się domy zwrócone do ulicy szczytami. Stanowią pozostałość po osiedlu kolonistów niemieckich założonym pod koniec XVIII w.
Kolejnym przystankiem na trasie sobotniej wycieczki jest Podegrodzie usytuowane na lewym brzegu Dunajca. Historia tej miejscowości jest bardzo długa i bogata, gdyż pierwsze ślady obecności człowieka na tych terenach paleolitu, czyli sprzed ok. 20 tys. lat p. n. e. Wieś tę uznaje się za centrum lachowskie, gdyż zamieszkuje ją i najbliższe okolice grupa etnograficzna Lachów Podegrodzkich. Posiadają oni swoją własną, charakterystyczną gwarę, stroje ludowe, budownictwo, muzykę i sztukę, kuchnię oraz obrzędy i tradycje. Zwiedzanie wsi zaczniemy od Gminnego Ośrodka Kultury, który pełni przede wszystkim funkcje kulturalne, a także centrum informacji i promocji gminy. Odbywają się tu liczne imprezy, konkursy oraz zajęcia podtrzymujące lokalne tradycje. Swoją siedzibę w budynku GOK ma Muzeum Lachów Sądeckich założone przez Zofię i Stanisława Chrząstowskich. Jego ekspozycja poświęcona jest kulturze i historii Podegrodzia. Ukazuje znaleziska archeologiczne z obszaru gminy, sztukę ludową, sprzęty codziennego użytku oraz tradycyjne stroje Lachów Sądeckich.
Ciekawym miejscem jest Tradycyjna Zagroda Lachowska „Kubalówka”. Jest to drewniana zagroda lachowska, w skład której wchodzą kuźnia, spichlerz i chałupa. W jej wnętrzach częściowo prezentowana jest kolekcja etnograficzna właściciela, a częściowo odtworzono mieszkanie rodziny chłopskiej z Podegrodzia, z pierwszej połowy ubiegłego wieku. Ponadto organizowane są tu imprezy kulturalne i pokazy tradycyjnych zawodów. Teraz zobaczymy najstarszy zabytek Podegrodzia, wpisaną do rejestru zabytków Kaplicę św. Anny. Wzniesiona została w 1631 r. w stylu barokowym, a w jej wnętrzu znajduje się m.in. obraz św. Anny Samotrzeć. Podążając trasą z Kapliczki św. Anny do Kaplicy św. Kunegundy, miniemy Pomnik bł. Ojca Stanisława Papczyńskiego w miejscu, w którym stał dom założyciela Zakonu Marianów. Kaplica znajduje się obok Grobli, X– wiecznego grodu będącego siedzibą kasztelana, sprawującego władzę nad okolicznymi osadami. Przejdziemy także obok budynku „Starej Plebani” wybudowanego w 1830 r. A na końcu obejrzymy znajdujący się na trasie Beskidzkiej Drogi Św. Jakuba Kościół parafialny pw. św. Jakuba Apostoła. Pierwszy kościół w Podegrodziu istniał już w 1014 r. jednak do dziś przetrwała klasycystyczna świątynia powstała w latach 1830-1835. Czczone są tu relikwie św. Jakuba Apostoła, pochodzącego z Podegrodzia Bł. Ojca Papczyńskiego oraz św. Kingi. Na uwagę zasługuje także zabytkowe wnętrze m.in. ołtarze, chrzcielnica, czy organy.
Kierujemy się teraz do Brzeznej, czyli największej miejscowości gminy Podegrodzie. Zobaczyć tu można XIX-wieczny Dwór Stadnickich, który wraz z zabudowaniami gospodarczymi stanowi pozostałość po folwarku ziemskim. Położony jest na terenie dzisiejszego Instytutu Sadownictwa. Następnie udajemy się na Strzyganiec do Kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego z kaplicą, gdzie znajduje się lokalny obiekt kultu- rzeźba Chrystusa Frasobliwego. Kościół dobudowano do istniejącej od 1691 r. kaplicy z barokową rzeźbą Jezusa.
Następnie przejeżdżamy przez Świniarsko, wsi odznaczonej Krzyżem Grunwaldu w związku z męczeństwem mieszkańców wsi podczas II wojny światowej. Mieścił się tu XVIII- wieczny, drewniany kościół, który po pożarze przeniesiono do Skansenu w Nowym Sączu.
Na końcu miniemy Chełmiec, wieś z ruinami murowanego dworu rodziny Wittingów pochodzącego z XIX w.
DZIEŃ 3 Nowy Sącz (Sądecki Park Etnograficzny, Kolonia Kolejowa)
Ostatni dzień w Kotlinie Sądeckiej rozpoczniemy od spędzenia czasu w Sądeckim Parku Etnograficznym w Nowym Sączu. Jest to skansen ukazujący kulturę ludową historycznej Sądecczyzny zamieszkiwanej przez cztery grupy etnograficzne: Lachów Sądeckich, Górali Sądeckich, Pogórzan i Łemków. Jego powierzchnia wynosi ok. 21 ha. Jest podzielony na cztery sektory, ukazujące budownictwo poszczególnych grup etnograficznych. W Skansenie znajduje się 68 obiektów. Należą do nich wielobudynkowe zagrody chłopskie, zagrody jednobudynkowe, dwór szlachecki z XVII w., folwark dworski, cerkiew łemkowska, Kościół z Łososiny Dolnej, Zbór ewangelicki ze Świniarska, fragment osady Cyganów Karpackich, sektor Kolonistów Niemieckich oraz wolnostojące budynki przemysłu wiejskiego.
Chałupy i częściowo budynki gospodarcze wyposażone są w dawne meble i sprzęty. Zespół wydzielony z reszty wystawy to tzw. Miasteczko Galicyjskie, nawiązuje do typowego układu urbanistycznego małego miasta z rynkiem i przyległymi ulicami. Pełni ono głównie funkcje konferencyjne, hotelowe, gastronomiczne, handlowe oraz wystawiennicze. Zachodnią pierzeję rynku zajmuje replika starosądeckiego ratusza. W budynku znajduje się kawiarnia, sala wystawiennicza oraz pokoje hotelowe. W domach przy rynku urządzono m.in. sklep, aptekę, pracownię żydowskiego krawca, gabinet dentystyczny, cukiernię i pocztę. Istnieje także remiza strażacka pracownia garncarska, zegarmistrzowska czy zakład fryzjerski. Znajduje się tu także karczma, w której zjeść można regionalne potrawy. Trochę dalej położony jest dwór szlachecki z Łososiny Górnej, gdzie mieści się biblioteka i pokoje gościnne. Aby zwiększyć atrakcyjność zwiedzania przed udaniem się do Sądeckiego Parku Etnograficznego warto sprawdzić kalendarz wydarzeń. Gdyż regularnie odbywają się tu imprezy folklorystyczne, podczas których prezentowane są tradycyjne zajęcia dawnych mieszkańców Sądecczyzny, pokazy ludowego rękodzieła i rzemiosła, obrzędowość doroczna i rodzinna oraz muzyka i taniec wszystkich grup etnograficznych.
Na koniec przeniesiemy się do jednego z najstarszych osiedli robotniczych w Polsce. Jest nim dzielnica Nowego Sącza- Stara Kolonia. W mieście w latach 1874-1876 powstała linia kolei żelaznej, a trochę później towarzyszące jej Warsztaty Kolejowe. Wybudowanie dworca spowodowało rozwój miasta i włącznie w jego granice nowych terenów. Z inicjatywy pracowników Warsztatów Kolejowych w pobliżu dworca powstało pod koniec XIX w. osiedle nazywane Kolonią Kolejową. Powodem była chęć zapewnienia kolejarzom możliwości zamieszkania w pobliżu miejsc pracy. Obecnie można oglądać tę dzielnicę robotniczą, składającą się z około 100 wolnostojących domów z niewielkimi ogrodami. Są to głównie budynki bliźniacze z takimi samymi planami wnętrza. Usytuowano je wzdłuż regularnej sieci ulic. W pobliżu Kolonii działały także budynki użyteczności publicznej, które teraz możemy podziwiać. Szkoła podstawowa im. Władysława Jagiełły, którą zbudowano w latach 1896-1897. A także kościół św. Elżbiety obecnie pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa powstały w latach1897-1898. Na początku XX w. wzniesiono piętrowy Dom Robotniczy, w którym funkcjonowała czytelnia, teatr amatorski oraz chór i orkiestra. Będąc w Nowym Sączu zobaczyć trzeba także budynek Dworca Kolejowego. Wybudowano go w latach 1908- 1909 w stylu secesyjnym. Gmach ten podzielony jest na trzy piętrowe pawilony, z których środkowy stanowi główne wejście. Elewacja dworca jest bogato zdobiona sztukaterią. Przed budynkiem stoi pomnik tradycji kolejarskiej tego miasta jakim jest parowóz TKt48. Został on wyprodukowany w 1956 r. w Chrzanowie, a do Nowego Sącza trafił 1969 r. Kursował na trasach: Tarnów – Krynica, Nowy Sącz – Chabówka. W 2009 r. na skwerze przy dworcu ustawiono także pomnik przedwojennego kolejarza udającego się do pracy.
Warto wybrać się na weekend do Kotliny Sądeckiej, która oprócz pięknych widoków oferuje turystów możliwość poznania jej ogromnego bogactwa historycznego i kulturalnego.
Tekst i zdjęcia: Anna Gręda
Zobacz też:
Last minute do Egiptu – podróż marzeń
