Zamek Pieniński (lub inaczej Zamek św. Kingi lub Zamek Pieniny) to kompleks ruin pochodzący z XIII w. Położony jest w Pieninach Właściwych, na stromym, północnym stoku Zamkowej Góry (799 m n.p.m.) na wysokości ok. 780 m. Jest najstarszym zamkiem murowanym w województwie małopolskim.
Zamek został ufundowany przez św. Kingę jako warownia obronna służąca na okoliczność najazdu Mongołów.
Miejsce budowy zostało wybrane w taki sposób, aby było trudno dostępne oraz niewidoczne dla wroga. Zamek został wybudowany na półce skalnej zewsząd otoczonej przez urwiska. Mógł dać schronienie 100 uciekinierom oraz pomieścić kilkudziesięciu żołnierzy.
Zamek spełnił swoje zadanie podczas najazdu w 1287 r., kiedy to księżna wraz z 70 zakonnicami z Klasztoru Klarysek w Starym Sączu oraz swoimi dwiema rodzonymi siostrami, Jolentą i Konstancją, schroniła się tu przed najeźdźcami.
Warownia została zburzona najprawdopodobniej w pierwszej połowie XV wieku przez wojska Ścibora ze Sciborzyc plądrującego razem z Krzyżakami Sądecczyznę. Inna teoria głosi, że zamek został zniszczony w czasie najazdu husytów.
Ruiny zamku zostały odkryte w XIX wieku, a celem coraz częstszych wycieczek turystycznych stały się na początku XX wieku. Zamek od 2003 roku znajduje się w rejestrze zabytków województwa małopolskiego.
Tuż przed wybuchem II Wojny Światowej podczas badań archeologicznych prowadzonych przez Tomasza Szczygielskiego na Zamku Pienińskim odnaleziono m.in. kości tura, ceramikę oraz żelazne groty strzał. T. Szczygielski zginął podczas wojny w obozie koncentracyjny Auschwitz, odnalezione przedmioty oraz dokumentacja badań zaginęła. W latach siedemdziesiątych prace archeologiczne były kontynuowane Marię Cabalską oraz Stanisława Kołodziejskiego.
Ciekawostką jest fakt istnienia przez kilkadziesiąt lat na terenie zamku Pustelni Pienińskiej. Pustelnia, czyli zwykła drewniana chatka, została wybudowana w 1904 roku przez Komitet Budowy Kaplicy św. Kunegundy – ten sam, który wykuł w skale obok grotę św. Kingi. W tym samym roku, początkowo w chatce, a później w grocie, zamieszkał pierwszy pustelnik – franciszkanin Władysław Stachura, który miał za zadanie opiekować się tym miejscem. Do jego codziennych zajęć należała głównie modlitwa. Opiekował się też grotą św. Kingi, udzielał informacji i częstował turystów herbatą i wodą ze źródła św. Kingi oraz chodził do kościoła w Krościenku pomagając przy mszy świętej. W 1914 roku został aresztowany pod zarzutem szpiegostwa, a w czasie I Wojny Światowej – skierowany na front. Po zakończeniu wojny nie wrócił już do Zamku Pienińskiego, tylko zamieszkał w klasztorze w Krakowie.
Pozostawiona bez opieki pustelnia niszczała i popadała w ruinę, aż do 1924 roku, kiedy to zamieszkał w niej drugi pustelnik – Wincenty Władysław Kasprowicz, zakonnik, który wybrał życie pustelnicze i samowolnie przybył na Zamek Pieniński. Żył na zamku nieprzerwanie do 1949 roku, kiedy to w pustelnię trafił piorun i całkowicie ją zniszczył. Władze Pienińskiego Parku Narodowego nie zgodziły się na jej odbudowę. Tak skończyła się kilkudziesięcioletnia historia pustelni na Zamku Pienińskim.
Do 1995 czynna była wydeptana przez pustelnika ścieżka prowadząca z ruin na szczyt Zamkowej Góry (799 m n.p.m.), jednak obecnie jest już wyłączona z ruchu turystycznego.
Na temat zamku krąży wiele legend i przypowieści. Jedna z nich mówi, że w ruinach zamku ukryty jest skarb. Inna – że do zamku wiodło tajemne przejście – korytarz jaskini, której otwór wejściowy znajdował się w stokach Trzech Koron.
W ruinach co roku w niedzielę najbliższą dacie 24 lipca (rocznica śmierci św. Kingi) odprawiane jest uroczyste nabożeństwo.
Opis trasy zwiedzania Zamku Pienińskiego:
Zwiedzanie Zamku rozpoczynamy od Groty św. Kingi – wykutej w 1904 roku wnęki skalnej, w której możemy podziwiać figurę św. Kingi (często w otoczeniu świeżych kwiatów). Pod figurą wmurowana jest marmurowa tablica z informacjami biograficznymi na temat postaci św. Kingi. Obok schodów widać wąskie wejście do niewielkiego pomieszczenia, można do niego zajrzeć świecąc latarką, ale nie można wejść, gdyż otwór zabezpieczony jest deskami. Możliwe, że był to parter budynku bramnego, lub piwnica.
Następnie po schodach wchodzimy na fundamenty budynku bramnego, na których znajduje się drewniany podest. Ze mieszczącej się tu tablicy informacyjnej możemy dowiedzieć się więcej na temat historii i architektury zamku.
Trasa turystyczna poprowadzona jest specjalnym chodnikiem otoczonym barierkami, z którego widoczne są najlepiej zachowane elementy zamku. Zabronione jest wchodzenie na mury i schodzenie z wyznaczonej dla turystów ścieżki.
Po opuszczeniu fundamentów budynku bramnego, obchodzimy dookoła dawny dziedziniec, na którym znajdują się fundamenty budynków przymurnych oraz cysterna.
Dno cysterny (obecnie zasypane) wyłożone było ceramicznymi płytkami i uszczelnione gliną. W narożniku cysterny znajduje się studnia o głębokości ok. 2 m. Cysterna służyła do przechowywania wody z okresowo wysychającego źródełka św. Kingi.
Następnie chodnik wyprowadza nas za zewnętrzne mury obronne.
Mury obronne zamku, o łącznej długości 88 m, mają od 100 do 180 cm szerokości i zostały wybudowane z kamienia wapiennego.
Zamkowa Góra
Zamkowa Góra to szczyt w Pieniach Właściwych o wysokości 799 m n.p.m. położony na końcu północno – wschodniego grzbietu Trzech Koron. Północne i wschodnie stoki Zamkowej Góry opadają do doliny Pienińskiego Potoku, a zachodnie do doliny Hulińskiego Potoku.
U stóp Zamkowej Góry, w jej północno – wschodnim zboczu, znajdują się otwory wejściowe Jaskini Pienińskiej (inaczej zwanej Jaskinią Nietoperzy lub Wielką Pustelnicą). Korytarze jaskini mają długość 101 m, a jej maksymalna głębokość wynosi 10 m. Przechodzi na wylot przez skały Wielkiej Pustelnicy (684 m n.p.m.). Jaskinia nie jest udostępniona dla turystów. Nad jaskinią znajdują się tzw. „ogródki Kingi” – stanowisko wielu gatunków roślin wapieniolubnych porastających skałę o wysokości ok. 100 m.
Największą atrakcją Góry Zamkowej jest Zamek Pieniński – ruiny warowni z XIII wieku.
Na Zamkową Górę (do Zamku, droga na sam szczyt jest nieudostępniona turystycznie) prowadzi niebieski szlak turystyczny.